Cyflwyniad
Pam Mae Ffermio Mwydod yn Wych
Gadewch i ni siarad am ffermio mwydod, ffordd wych a sylfaenol o helpu ein gerddi a'n planed. Mae'n ymwneud â chael mwydod cyfeillgar i droi crwyn llysiau sydd dros ben a gwastraff gardd yn gompost anhygoel. Mae ychydig yn debyg i ailgylchu, ond hyd yn oed yn well oherwydd mae'n digwydd yn ein iard gefn! Yng Nghymru, lle rydyn ni'n caru ein mannau gwyrdd ac yn ymfalchïo mewn gofalu am ein hamgylchedd, mae ffermio mwydod yn berffaith. Mae'n ffordd syml, sy'n gyfeillgar i natur i roi ychydig yn ôl i'r ddaear a sicrhau bod ein gerddi yn ffynnu.
Sut mae Mwydod yn Helpu Ein Gerddi Cymunedol
Mae mwydod yn gynorthwywyr bach ond nerthol i'n gerddi cymunedol yng Nghymru. Yn gyntaf, maen nhw'n gwneud peth o'r compost gorau sydd ar gael. Mae hyn yn golygu bod ein planhigion gardd yn cael bwyd da holl-naturiol, sy'n eu helpu i dyfu'n gryf ac yn iach. Mae'n arbennig o wych i ni yng Nghymru, lle gall ein tywydd fod braidd yn gymysg — mae'r compost hwn yn helpu ein planhigion i ddal dŵr ar y dyddiau heulog hynny a chael mwy o faetholion yn ystod y rhai glawog. Hefyd, mae cael pawb i gymryd rhan mewn ffermio mwydod yn ffordd hwyliog o ddod â ni i gyd at ein gilydd, gan rannu awgrymiadau a straeon, a gwneud ein cymuned hyd yn oed yn fwy gwyrdd.
Beth Fyddwch Chi'n Dod o Hyd Iddo yn y Canllaw Hwn
Mae'r canllaw hwn yn ymwneud â’ch rhoi chi ar ben ffodd gyda ffermio mwydod mewn ffordd hwyliog a hawdd. P'un a ydych chi'n arddwr profiadol neu newydd ddechrau, rydym ni yma i chi. Byddwn yn eich harwain trwy’r camau i sefydlu eich fferm mwydod eich hun, beth i fwydo i’ch ffrindiau gwingllyd newydd, a sut i ddefnyddio'r compost gwych maen nhw'n ei wneud. Hefyd, mae digon o awgrymiadau ar gadw eich mwydod yn hapus a'ch gardd yn blodeuo. Erbyn y diwedd, byddwch yn arbenigwr ar ffermio mwydod, yn barod i wneud eich gardd gymunedol yng Nghymru hyd yn oed yn fwy arbennig a chynaliadwy. Gadewch i ni ddechrau arni!
Adran 1: Deall Ffermio Mwydod
Hanfodion Ffermio Mwydod
Croeso i fyd ffermio mwydod, antur hwyliog ac eco-gyfeillgar sy'n wych i'ch gardd! Meddyliwch amdano fel cadw fferm fach da byw, ond gyda mwydod. Dyma'r fargen: rydych chi'n darparu cartref clyd a gweddillion bwyd blasus i'r mwydod, ac yn gyfnewid am hynny, byddan nhw’n gweithio eu hud ac yn gwneud compost gwych i'ch planhigion. Mae sefydlu yn hawdd — mae angen bin mwydod arnoch chi, a all fod yn unrhyw beth o abwydfa a brynir yn arbennig i flwch DIY wedi'i wneud o hen gynwysyddion. Yr allwedd yw ei gadw'n dywyll ac yn llaith, yn union fel mae ein ffrindiau gwingllyd yn ei hoffi. Byddwch yn llenwi'r bin hwn â deunydd gwely fel papur newydd neu ddail wedi'u rhwygo, ac yna'n ychwanegu eich gweddillion bwyd. Bydd y mwydod yn bwyta’r gymysgedd hon, gan ei dorri'n gompost cyfoethog, maethlon. Cofiwch, mae ffermio mwydod yn araf a chyson; mae'n ymwneud ag amynedd a gwylio natur yn gwneud yr hyn mae’n ei wneud.
Mathau o Fwydod Addas ar gyfer Ffermio
Nid yw’r holl fwydod yr un fath o ran ffermio mwydod. Yng Nghymru, y perfformwyr gorau yn ein habwydfeydd yw'r cynrhon coch (Eisenia fetida) ac ymlusgwyr y nos Ewropeaidd (Eisenia hortensis). Y cynrhon hyn yw sêr y byd compost! Mae cynrhon coch fel y peiriannau bach a allai - maen nhw'n fach ond nerthol pan ddaw i chwalu eich gweddillion cegin. Maen nhw wrth eu bodd yn cnoi trwy eich crwyn llysiau, gwaddodion coffi, a hyd yn oed y cardbord o'ch blychau grawnfwyd.
Mae ymlusgwyr y nos Ewropeaidd, ar y llaw arall, ychydig yn fwy ac yn wych i'r rhai a allai hefyd fod â diddordeb mewn pysgota - maen nhw’n dyblu fel abwyd rhagorol. Mae'r rhain yn arbennig o dda am brosesu deunydd mwy ffibrog, fel dail caled a choesynnau o'ch gwastraff gardd.
Mae hefyd yn werth sôn am y mwydod pridd cyffredin rydych chi'n dod o hyd iddo ym mhridd eich gardd. Er eu bod nhw’n wych ar gyfer yr ardd, nid nhw yw'r dewis gorau ar gyfer abwydfa gan fod ganddyn nhw wahanol anghenion o ran cynefin. Wrth ddewis mwydod ar gyfer eich fferm mwydod, mae'n well cadw at gynrhon coch neu ymlusgwyr y nos Ewropeaidd, y gallwch ddod o hyd iddynt yn hawdd mewn canolfannau garddio lleol neu eu harchebu ar-lein.
Wrth gychwyn, bydd tua mil o fwydod yn gwneud y tric — maen nhw'n fridwyr cyflym, a bydd gennych chi fwy cyn bo hir! Ac nid oes angen i chi boeni am orboblogaeth gan mai dim ond digon sy'n gweddu i'w hamgylchedd y bydd mwydod yn bridio. Os ydyn nhw'n rhedeg allan o le neu os nad oes ganddynt ddigon o fwyd, byddant yn rhoi'r gorau i fridio er mwyn cadw eu poblogaeth yn addas ar gyfer yr abwydfa maen nhw ynddo.
Mae digon o ffermwyr mwydod yn y DU y gallwch chi archebu ganddynt. Byddant yn postio cytref o fwydod atoch chi a gallwch ychwanegu’r rhain at eich fferm mwydod newydd. Mae mor syml â hynny mewn gwirionedd.
Y Gwyddoniaeth y Tu ôl i Fermigompostio
Efallai y bydd fermigopostio yn swnio'n ffansi, ond mewn gwirionedd dim ond y wyddoniaeth o adael i fwydod droi gwastraff yn gompost yw hyn. Dyma sut mae'n gweithio: Mae ein ffrindiau mwydod bach yn bwyta'r mater organig - fel eich gweddillion llysiau - ac yna'n ei brosesu yn eu perfedd. Mae perfedd mwydod yn eithaf anhygoel; maen nhw fel ffatrïoedd compost bach, yn chwalu'r gwastraff a'i droi'n ddeunydd sy'n llawn maetholion. Mae'r broses hon yn cael ei helpu gan y micro-organebau sy'n byw yn y bin mwydod, gan greu ymdrech tîm i ddadelfennu'r gwastraff.
Cynnyrch terfynol y broses hon yw'r hyn mae garddwyr yn ei alw'n 'aur du' - castiau mwydod. Mae'r castiau hyn yn fwyd arbennig i blanhigion, yn llawn maetholion a microbau buddiol sy'n helpu i wella strwythur y pridd, cadw lleithder, a hyrwyddo twf planhigion. Yr hyn sy'n wirioneddol wych yw bod y mwydod yn gwneud hyn i gyd yn naturiol, dim ond trwy gyflawni eu busnes beunyddiol.
Mae fermigompostio yn enghraifft wych o system dolen gaeedig, lle nad yw gwastraff yn wastraff o gwbl mewn gwirionedd, ond yn adnodd gwerthfawr. Drwy sefydlu fferm mwydod, rydych chi'n camu i'r cylch hwn, gan droi eich gweddillion bob dydd yn rhywbeth sy'n helpu'ch gardd i ffynnu. Hefyd, mae'n bwynt siarad gwych — nid yw pawb yn gallu dweud bod ganddyn nhw dîm o fwydod yn eu helpu yn yr ardd!
Adran 2: Sefydlu Eich Fferm Mwydod
Dewis y Lleoliad Cywir mewn Gardd Gymunedol
Mae dewis y man perffaith ar gyfer eich fferm mwydod fel dod o hyd i gilfach glyd i ffrind newydd. Rydych chi eisiau lle sy'n gyfforddus i'r mwydod ac yn gyfleus i chi. Dyma rai awgrymiadau:
Cysgodol a Gwarchodol: Nid yw mwydod yn hoffi’r sbotolau, felly dewch o hyd i fan cysgodol sydd wedi'i warchod rhag golau haul uniongyrchol. Gall gormod o wres droi eich fferm mwydod yn sawna mwydod, ac yn bendant dydyn ni ddim eisiau hynny!
Ddim yn rhy oer: ni fydd mwydod yn actif iawn yn y gaeaf, a bydd dyddiau o dymheredd parhaus islaw sero sy'n rhewi cynnwys yr abwydfa hefyd yn lladd eich mwydod. Yn y gaeaf, ceisiwch gadw eich mwydod mewn amgylchedd sy'n aros uwchlaw’r rhewbwynt: mae inswleiddio eich abwydfa a'i gadw mewn rhan heulog o'r ardd yn syniad da. Ond gwnewch yn siŵr eich bod yn ei symud o'r haul yn yr haf!
Amddiffyn rhag yr Elfennau: Er bod mwydod yn caru ychydig o leithder, dydyn nhw ddim yn or-hoff o fod yn socian. Mae man sydd wedi'i gysgodi rhag glaw trwm a gwyntoedd cryf yn ddelfrydol. Os na allwch chi ddod o hyd i fan sy’n cael ei gysgodi’n naturiol, meddyliwch am greu rhywfaint o orchudd, fel to bach neu darian.
Hygyrchedd: Rhowch eich fferm mwydod lle mae'n hawdd i chi ychwanegu gweddillion a gwneud ychydig o wylio mwydod. Os yw allan o'r ffordd, efallai y byddwch chi'n anghofio am eich ffrindiau gwingllyd.
I Ffwrdd oddi wrth Blâu: Nid ydych chi eisiau i gnofilod darfu ar barti eich mwydod. Cadwch y fferm i ffwrdd oddi wrth lefydd a allai ddenu gwesteion digroeso, fel ger biniau agored.
Ger Eich Gardd: Os yn bosibl, rhowch eich fferm mwydod yn agos at eich garddwelyau. Mae'n ei gwneud hi'n haws trosglwyddo'r compost mwydod gwych hwnnw i'r lle mae ei angen.
Adeiladu neu Brynu Strwythur Fferm Mwydod
Mae gennych chi ddau opsiwn gwych yma: adeiladu eich fferm mwydod eich hun neu brynu un parod. Mae'r ddau yn opsiynau gwych, yn dibynnu ar ba mor ymarferol rydych chi am fod.
Gwneud Eich Fferm Mwydod Eich Hun: Mae hyn ar gyfer y rhai sy'n caru ychydig o hud DIY. Gallwch ddefnyddio hen gynwysyddion, fel biniau plastig neu gratiau pren, a'u trawsnewid i mewn i ryfeddod mwydod. Ewch ati i ddrilio tyllau ar gyfer aer a draenio, ychwanegwch dap ar y gwaelod ar gyfer y 'te mwydod' hylif (gwrtaith hylif gwych), ac rydych chi’n barod i fynd! Mae'n ffordd wych o ailgylchu a gall fod yn brosiect penwythnos hwyliog.
Ffermydd Mwydod Parod: Os nad ydych chi’n hoffi DIY, peidiwch â phoeni! Mae digon o ffermydd mwydod parod ar gael ar-lein neu mewn siopau garddio. Maen nhw fel arfer yn dod gyda'r holl ddarnau rydych chi eu hangen, fel hambyrddau a thapiau, gan ei gwneud hi'n hynod hawdd dechrau arni.
Sut i Wneud Eich Abwydfa Eich Hun
Mae creu eich abwydfa eich hun yn brosiect DIY gwych sydd nid yn unig yn foddhaol ond hefyd yn gyfeillgar i'r amgylchedd. Mae'n eithaf syml a gellir ei wneud gan ddefnyddio deunyddiau y gellir eu cael yn hawdd. Dyma gwpl o ganllawiau cam wrth gam i adeiladu abwydfa syml, effeithiol:
Abwydfa Syml allan o dybiau plastig
Deunyddiau y Byddwch Chi eu Hangen:
Dau Fin Plastig: Dyma fydd prif strwythur eich abwydfa. Dylai un bin ffitio y tu mewn i'r llall gyda rhywfaint o le ar y gwaelod. Gall y biniau fod yn hen gynwysyddion storio neu'n finiau wedi'u hailgylchu, cyn belled â'u bod yn lân.
Dril: I wneud tyllau aer a draenio.
Papur Newydd neu Gardbord: Ar gyfer gwely.
Pridd Gardd neu Gompost Gorffenedig: I gyflwyno microbau buddiol.
Mwydod: Cynrhon coch yw'r dewis gorau.
Canllaw Cam wrth Gam:
Drilio Tyllau: Yng ngwaelod y bin uchaf, ewch ati i ddrilio sawl twll bach ar gyfer draenio. O amgylch yr ochrau, ger y brig, driliwch rhywfaint o dyllau mwy ar gyfer awyru. Gwnewch yn siŵr bod y tyllau yn ddigon bach i gadw'r mwydod i mewn ac yn ddigon mawr ar gyfer cylchrediad aer.
Nythu'r Biniau: Rhowch y bin wedi'i ddrilio y tu mewn i'r un arall. Bydd y bin gwaelod yn dal unrhyw hylif dros ben, sy'n gwneud gwrtaith hylif gwych.
Gwely: Torrwch bapur newydd neu gardbord yn stribedi a'u gwlychu. Rydych chi eisiau iddyn nhw fod yn llaith, nid socian. Rhowch y deunydd gwely hwn yn y bin uchaf i greu amgylchedd clyd i'ch mwydod.
Ychwanegu Pridd a Mwydod: Chwistrellwch haen denau o bridd gardd neu gompost gorffenedig ar ben y deunydd gwely. Mae hyn yn cyflwyno microbau buddiol. Yna, ychwanegwch eich mwydod.
Bwydo Eich Mwydod: Dechreuwch trwy ychwanegu symiau bach o weddillion cegin. Claddwch y gweddillion o dan y deunydd gwely er mwyn atal arogleuon a phryfed ffrwythau.
Gorchuddio: Defnyddiwch gaead gyda thyllau neu ddarn o gardbord i orchuddio'r abwydfa. Mae hyn yn cadw'r lleithder i mewn a'r plâu allan.
Lleoliad: Rhowch eich abwydfa mewn man cysgodol, oer yn eich gardd neu eich balconi.
Creu Abwydfa Llif Parhaus o Hen Fin Olwynion neu Fin Pren
Mae abwydfa llif parhaus yn cynnig ffordd effeithlon a hawdd ei ddefnyddio i reoli eich compostio mwydod. Mae'n caniatáu ar gyfer cynaeafu castiau mwydod yn hawdd heb darfu ar y mwydod yn ormodol. Dyma sut y gallwch chi adeiladu un gan ddefnyddio hen fin olwynion neu ddeunyddiau pren:
Defnyddio Hen Fin Olwynion:
Deunyddiau:
Hen Fin Olwynion: Dewiswch un nad yw'n cael ei ddefnyddio mwyach ond sydd dal mewn cyflwr da.
Dril: Ar gyfer gwneud tyllau awyru a chynaeafu.
Pibellau Weldio Toddol: I greu sylfaen y tu mewn i'r bin olwynion.
Colfachau a Handlen: Ar gyfer creu agoriad cynaeafu.
Sgriwiau a Thŵls Sylfaenol: Ar gyfer ei osod.
Camau:
Drilio Tyllau Awyru: Ewch ati i ddrilio sawl twll o amgylch ochrau uchaf y bin ar gyfer cylchrediad aer.
Tua troedfedd o waelod y bin olwynion, torrwch dyllau i flaen a chefn y bin olwynion i ddarparu ar gyfer pibell wastraff weldio toddol. Gwasgarwch y tyllau i fod tua modfedd ar wahân. Torrwch y bibell a'i gwthio trwy'r tyllau. Bydd hyn yn gwneud sylfaen eich abwydfa: mae'r mwydod a'r gwastraff yn byw yn yr hanner uchaf ac rydych chi'n estyn i'r gwaelod i grafu'r castiau mwydod allan.
Paratowch y Sylfaen: Torrwch adran hirsgwar bach ar waelod y bin. Dyma fydd eich ardal gynaeafu. Cofiwch fod angen i'r bin olwynion ddal llawer o bwysau o hyd felly cadwch y twll hwn yn fach i ddarparu ar gyfer uniondeb strwythurol. Atodwch golfach i'r darn hwn fel y gall agor a chau yn hawdd.
Ychwanegu Handlen: Gosodwch handlen ar y tu allan i'r agoriad i’w wneud yn haws ei agor.
Gwely a Mwydod: Rhowch ddeunydd gwely (papur newydd wedi'i rwygo, cardbord, ac ati) a llond llaw o bridd y tu mewn i'r bin. Ychwanegwch eich cynrhon coch a dechreuwch eu bwydo fel arfer.
Cynaeafu: Pan fydd hi'n bryd cynaeafu, agorwch yr agoriad a chrafu'r castiau mwydod allan. Mae'r dyluniad yn caniatáu i'r compost gael ei dynnu'n hawdd heb darfu ar yr haenau uchaf lle mae'r mwydod yn actif.
Defnyddio Pren:
Deunyddiau:
Planciau Pren: Ar gyfer y ffrâm a'r ochrau. Mae pren heb ei drin yn well i osgoi cemegau.
Stribedi trwchus o bren: Ar gyfer yr haen waelod.
Llif a Dril: Ar gyfer torri pren a gwneud tyllau.
Colfachau, Handlen, a Sgriwiau: Ar gyfer yr agoriad cynaeafu.
Camau:
Adeiladu'r Ffrâm: Adeiladwch ffrâm siâp blwch i'ch maint o ddewis. Sicrhewch ei fod yn gadarn a chytbwys.
Gwaelod: Atodwch stribedi o bren i waelod y ffrâm tua modfedd ar wahân. Mae hyn yn cefnogi'r deunydd gwely ac yn caniatáu ar gyfer cynaeafu hawdd.
Ochrau a Chaead: Atodwch blanciau pren i greu'r ochrau. Gadewch y top ar agor ar gyfer caead, a all fod yn blanc pren syml neu'n ddyluniad mwy cymhleth gyda cholfachau.
Drilio Tyllau: Ewch ati i ddrilio tyllau yn yr ochrau ar gyfer awyru.
Agoriad Cynaeafu: Yn debyg i ddyluniad y bin olwynion, crëwch agoriad ar y gwaelod ar gyfer cynaeafu. Atodwch ef gyda cholfachau a handlen.
Gwely a Mwydod: Ychwanegwch ddeunydd gwely, pridd a'ch mwydod. Dechreuwch eich ffermio mwydod fel mewn unrhyw system arall.
Awgrymiadau ar gyfer Abwydfa Lwyddiannus:
Maint: Bydd maint eich abwydfa yn dibynnu ar faint o wastraff cegin rydych chi'n ei gynhyrchu. Rheol dda yw 1 troedfedd sgwâr o arwynebedd ar gyfer pob pwys o wastraff yr wythnos.
Osgoi Gorfwydo: Mae'n well tanfwydo na gorfwydo. Os byddwch chi'n sylwi ar fwyd heb ei fwyta, gostyngwch y swm rydych chi'n ei ychwanegu. Cofiwch ychwanegu gweddillion bwyd mewn haenau ac osgoi gorfwydo. Dylai diet cytbwys ar gyfer eich mwydod gynnwys cymysgedd o ddeunyddiau gwyrdd (cyfoethog o ran nitrogen) a brown (cyfoethog o ran carbon).
Gwiriad Lleithder: Dylai'r deunydd gwely aros mor llaith â sbwng sy'n cael ei wasgu. Os yw'n rhy sych, ychwanegwch ddŵr; os yw'n rhy wlyb, ychwanegwch fwy o ddeunydd gwely.
Amseru Cynhaeaf: Yn gyffredinol, byddwch yn gallu dechrau cynaeafu castiau mwydod ar ôl tua 3-4 mis. Mae'r dyluniad llif parhaus yn ei gwneud hi'n hawdd casglu castiau o'r gwaelod heb darfu ar y bin cyfan.
Mae adeiladu abwydfa llif parhaus, boed o hen fin olwynion neu gyda phren, yn brosiect penwythnos gwych. Mae'n ffordd gynaliadwy o ailgylchu eich gwastraff cegin ac mae'n darparu compost rhagorol ar gyfer eich gardd. Hefyd, mae'n brofiad gwerth chweil sy'n eich cysylltu'n agosach â chylch naturiol gwastraff ac adnewyddu.
Paratoi'r Gwely ar gyfer Eich Mwydod
Mae'r deunydd gwely fel matres i'ch mwydod — mae angen iddo fod yn gyfforddus a chartrefol. Dechreuwch gyda phapur newydd wedi'i rwygo, cardbord, neu ddail marw. Mae'r deunyddiau hyn yn darparu carbon, sy'n cydbwyso'r nitrogen o'ch gweddillion bwyd.
Gwlychwch y deunydd gwely fel ei fod yn llaith ond ddim yn diferu yn wlyb — meddyliwch am sbwng sy'n cael ei wasgu. Mae'r lleithder hwn yn hanfodol i'r mwydod gan eu bo nhw’n anadlu trwy eu croen. Ychwanegwch y deunydd gwely i'ch fferm mwydod, gan ei ffluwchio i greu pocedi aer.
Nesaf, ychwanegwch eich mwydod a rhowch ychydig o amser iddyn nhw setlo i mewn — efallai y byddant ychydig yn swil ar y dechrau. Unwaith y byddant yn ymddangos yn gyfforddus, gallwch ddechrau bwydo'ch gweddillion cegin iddynt. Cofiwch, mae fel cyflwyno rhywun i fwyd newydd — dechreuwch yn araf a gweld sut maen nhw'n mynd.
Adran 3: Rheoli Eich Fferm Mwydod
Mae ffermwyr mwydod llwyddiannus yn datblygu teimlad am eu mwydod. Er bod llawer o wybodaeth ar gael ar sut i ofalu am eich mwydod, bydd yn dod i lawr i ddod i adnabod rhyfeddodau eich haid o fwydod a sut maen nhw'n addasu i'r bwyd sy’n cael ei weini iddyn nhw, yr amgylchedd lleol a llawer o ffactorau eraill. Bydd llawer o'r cyngor rydych chi'n ei ddarllen neu’n ei gael yn ddefnyddiol i ffermwyr mwydod eraill sy'n byw mewn rhannau eraill o'r byd ac yn bwydo eu mwydod yn wahanol i'ch rhai chi, felly cofiwch ddysgu gan ffermwyr mwydod eraill, ond o fewn ychydig fisoedd i ddechrau eich fferm mwydod, byddwch yn dechrau cael y teimlad o'r hyn sy'n gweithio a beth sydd ddim. Ymddiriedwch yn y teimlad hwnnw.
Dyfrio eich Mwydod
Mae angen lleithder ar fwydod i anadlu. Maen nhw’n anadlu trwy eu croen a lleithder yw sut maen nhw'n gwneud i hynny ddigwydd. Mae lleithder yn cadw eu hamgylchedd yn addas ar gyfer byw. Dŵr yw'r rhan bwysicaf o gadw eich mwydod yn hapus.
Ond, ac mae hyn yn bwysig iawn: mae ein dŵr tap yn cynnwys clorin. Mae clorin yn wenwynig i fwydod. Ie, gall ychwanegu'r dŵr o'ch pibell ardd ladd eich mwydod!
Felly, sut allwn ni gadw ein mwydod yn llaith heb ychwanegu dŵr tap? Wel, gallwn ni ychwanegu dŵr tap, ond mae angen i ni adael iddo eistedd allan am 24 awr i ganiatáu i'r clorin afradloni. Y ffordd hawsaf yw cadw ychydig o ganiau dyfrio wedi'u llenwi â dŵr tap wrth ymyl eich biniau mwydod. Gwnewch yn siŵr bod y dŵr tap yn cael 24 awr i afradloni cyn ei ychwanegu at y mwydod. Pan fydd y caniau dyfrio yn wag, llenwch nhw â dŵr tap a gadewch iddyn nhw eistedd wrth ymyl yr abwydfeydd am ddiwrnod.
Mae dyfrio'n dod yn bwysig iawn yn yr haf pan fydd angen lleithder ar y mwydod i gadw'n oer, felly gwnewch yn siŵr eich bod yn cadw digon o ddŵr heb glorin wrth law.
Bwydo Eich Mwydod: Beth a Faint
Mae bwydo mwydod ychydig fel gwneud smwddi arbennig ar gyfer eich gardd — mae angen y gymysgedd cywir o gynhwysion arnoch chi! Rheol gyffredinol yw cymysgu tua thraean o wastraff bwyd â dwy ran o dair o wastraff carbon. Bydd hyn yn cadw cydbwysedd. Mae gwastraff carbon yn cynnwys pethau fel cardbord wedi’i rwygo, dail sych, gwastraff gardd a phapur heb ei gannu.
Dyma beth ddylech chi ac na ddylech chi eu bwydo:
Danteithion ar gyfer Mwydod:
Gweddillion Llysiau: Meddyliwch am dopiau moron, dail letys, a phen ciwcymbr.
Crwyn Ffrwythau: Mae crwyn banana a chnewyllyn afalau yn wych (ond peidiwch â rhoi gormod o sitrws a dylech osgoi nionod a garlleg).
Plisgyn wy: Ewch ati i’w mathru; maen nhw'n helpu gyda'r cydbwysedd pH.
Gwaddodion Coffi: Mae ychydig bach yn ychwanegu nitrogen ac yn gwneud mwydod hapus.
Bagiau Te: Gwnewch yn siŵr mai 'r math bioddiraddadwy ydyn nhw.
Cardbord: cardbord wedi'i rwygo yw un hoff fwydydd mwydod. Cymysgwch ef i'ch bin mwydod i gadw cydbwysedd gwastraff bwyd gwlyb a charbon PH isel.
Dim i’w rhoi i Fwydod:
Cig a Llaeth: Gall y rhain ddenu plâu ac achosi arogleuon drwg.
Bwydydd wedi'u Prosesu: Nid yw eich mwydod yn hoffi bwyd cyflym na byrbrydau olewog.
Sitrws a Nionod: Gall y rhain fod yn rhy asidig a gallent beri anhwylder i’r mwydod.
O ran faint, dechreuwch yn fach. Mae llond llaw neu ddau y dydd ar gyfer bin maint safonol yn ddechrau da. Wrth i'ch mwydod luosogi, gallant ymdopi gyda mwy. Os byddwch chi'n sylwi ar fwyd heb ei fwyta yn pentyrru, torrwch ychydig yn ôl.
Syniad da yw i wirfoddolwyr gardd gymunedol ddod â'u gwastraff bwyd cartref i mewn i'r ardd gymunedol. Rhowch y gwastraff bwyd gwlyb mewn bin lle gellir ei dorri i fyny gyda rhaw a’i adael i eistedd nes bod y mwydod yn barod ar ei gyfer. Mewn bin arall, casglwch gardbord a phapur i'w rhwygo er mwyn paratoi ar gyfer bwydo'ch mwydod. Pan ddaw amser i fwydo'ch mwydod, dewiswch y swm cywir o wastraff bwyd gwlyb a gwastraff carbon sych i fwydo'ch mwydod. Lond llaw o gardbord os yw'n mynd yn rhy wlyb ac asidig, neu llond rhaw o wastraff bwyd gwlyb os yw'n mynd rhy sych... fe welwch y cydbwysedd yn y pen draw.
Cynnal yr Amgylchedd Cywir
Nid yw mwydod yn rhy ffyslyd, ond maen nhw'n hoffi eu cartref yn berffaith felly:
Lleithder: Cadwch y deunydd gwely yn llaith. Os yw'n rhy sych, rhowch chwistrelliad bach o ddŵr iddo. Rhy wlyb? Ychwanegwch ychydig o ddeunydd gwely sych i socian lleithder gormodol.
Tymheredd: Mae mwydod yn ei hoffi i raddau helaeth fel ni - ddim yn rhy boeth, ddim yn rhy oer. Anelwch am 15-25° C. Yn y gaeaf, amddiffynnwch nhw rhag yr oerfel; yn yr haf, rhag y gwres.
Cydbwysedd pH: Mae'n well gan fwydod pH niwtral. Os yw eich bin yn rhy asidig (yn arogli’n sur), ychwanegwch blisgyn wyau wedi'u malu.
Monitro Lleithder a Thymheredd
Mae cadw llygad ar leithder a thymheredd fel bod yn rhagolygwr tywydd mwydod. Dyma sut i wneud hynny:
Gwiriad Lleithder: Cloddiwch ychydig i mewn i'r deunydd gwely. Dylai deimlo fel sbwng llaith. Os yw'n wlyb socian, efallai y bydd eich mwydod yn nofio yn lle compostio! Ychwanegwch fwy o ddeunydd gwely i'w sychu ychydig.
Gwirio Tymheredd: Defnyddiwch eich llaw i deimlo'r tymheredd neu gael thermomedr compost. Rhy boeth? Symudwch ef i fan oerach neu ychwanegwch ychydig o ddeunydd gwely gwlyb. Rhy oer? Rhowch gynnig ar inswleiddio'r bin gyda hen flancedi neu ei symud i rywle cynhesach.
Datrys Problemau Cyffredin
Weithiau mae pethau'n mynd ychydig yn sigledig ym myd y mwydod, ond peidiwch â phoeni, dyma sut i oresgyn materion cyffredin:
Mwydod yn Dianc:
Os yw eich mwydod yn ceisio dianc, efallai eu bod nhw’n rhy wlyb, yn rhy sych, neu nad oes ganddyn nhw ddigon o fwyd. Gwiriwch yr amodau ac addasu yn ôl yr angen. Ond cofiwch hefyd fod rhai mwydod yn hoffi crwydro. Nid yw ychydig o fwydod sy'n mynd allan ar antur yn ddim i boeni amdano. Dim ond pan fydd cannoedd yn ceisio dianc ar unwaith mae angen i chi fynd i'r afael ag unrhyw broblemau o ddifrif. Y prif broblemau yn ymwneud â dianc yw:
Mae poblogaeth newydd o fwydod wedi'i chyflwyno i mewn i abwydfa newydd: dyma'r broblem fwyaf cyffredin o ddianc torfol. Pan fyddwch chi'n sefydlu eich abwydfa gyntaf, byddwch chi'n prynu cynrhon coch gan abwydfa broffesiynol. Bydd y rhain yn cael eu hanfon atoch chi drwy'r post. Pan fyddwch chi'n gosod y mwydod yn eich abwydfa newydd, mae'n ddealladwy byddant yn ofidus iawn am y profiad trawmatig o gael eu postio a'u cyflwyno i amgylchedd newydd. Pan fyddwch chi'n cyflwyno'r mwydod yn eich abwydfa i ddechrau, gosodwch y mwydod a'r cyfrwng, neu'r pridd, y cawsant eu cludo ynddo gyda nhw yn yr abwydfa. A rhowch orchudd ar yr abwydfa i'w hatal rhag dianc. Pan fyddwch chi’n gwirio’r diwrnod canlynol, fe welwch lawer o fwydod yn dringo ym mhob man o fewn yr abwydfa yn chwilio am ddihangfa. Gwthiwch nhw yn ôl i'r abwydfa a'i gadw dan orchudd. Gwnewch yn siŵr eich bod chi’n cadw'r lleithder ar y lefelau cywir. O fewn ychydig ddyddiau, bydd y mwydod yn ymgartrefu i'w hamgylchedd newydd ac yn rhoi'r gorau i geisio creu dihangfa dorfol.
Mae PH allan o gydbwysedd: os ydych chi'n ychwanegu gormod o wastraff bwyd asidig, fel ffrwythau sitrws, nionod neu fwydydd eraill, bydd hyn yn gwneud yr abwydfa yn lle annymunol i'r mwydod fyw. Os yw eich abwydfa yn arogli fel finegr a bod y mwydod yn dianc, rhowch y gorau i ychwanegu bwydydd asidig ac yn lle hynny ychwanegwch lawer o gardbord wedi’i rwygo, papur a llystyfiant sych. Bydd hyn yn dod â'r cydbwysedd PH yn ôl.
Mae lefelau lleithder yn anghywir. Mae'n hawdd gadael i abwydfa sychu allan os nad ydych chi yn ei fonitro'n agos, yn enwedig yn yr haf. Sicrhewch eich bod yn gwirio'r lefelau lleithder yn rheolaidd. Mwy am hynny yn nes ymlaen.
Symud yr abwydfa: Unwaith y byddwch chi'n sefydlu eich abwydfa, peidiwch â'i symud o gwmpas oni bai bod yn rhaid i chi wneud hynny o gwbl. Wrth symud, neu ysgwyd, neu daro, mae'r abwydfa yn gwneud i'r mwydod feddwl bod daeargryn neu ryw drychineb arall sy'n eu sbarduno i ddianc. Os oes rhaid i chi symud eich abwydfa, dilynwch y cyfarwyddiadau ar gyfer cyflwyno abwydfa newydd ac ar ôl ychydig ddyddiau, byddant yn tawelu ac yn rhoi'r gorau i ddianc.
Awgrym hawdd i gadw mwydod yn yr abwydfa yw roi leinin tâp copr top ar ben yr abwydfa. Nid yw mwydod yn hoffi gwingo dros dâp copr gan ei fod yn cynhyrchu gwefr trydan bach. Bydd hyn yn eu hannog i aros yn yr abwydfa.
Rheoli Lefelau Lleithder
Un o agweddau allweddol ffermio mwydod llwyddiannus yw cynnal y lefel lleithder cywir. Dylai'r deunydd gwely fod yn llaith, fel sbwng wedi'i wasgu, ond ddim yn llawn dŵr.
Rhy Sych: Os yw'r deunydd gwely yn rhy sych, bydd eich mwydod yn anhapus ac yn llai egnïol. Gall amodau sych arafu'r broses gompostio. I unioni hyn, chwistrellwch ddŵr yn ysgafn dros y deunydd gwely. Hefyd, gwiriwch p’un a yw eich abwydfa mewn man rhy heulog neu wyntog, a allai fod yn achosi i'r deunydd gwely sychu'n gyflym.
Rhy Wlyb: Gall amodau rhy wlyb greu amgylchedd anaerobig, gan arwain at arogleuon drwg ac o bosibl niweidio eich mwydod. Os yw'r deunydd gwely yn rhy wlyb, ychwanegwch ddeunyddiau sych fel papur newydd wedi'i rwygo, cardbord, neu ddail sych i amsugno lleithder dros ben. Gwnewch yn siŵr bod draenio ac awyru digonol.
Rheoleiddio Tymheredd
Mae mwydod yn ffynnu mewn tymheredd rhwng 15-25° C. Gall tymheredd eithafol fod yn niweidiol iddynt.
Rhy Oer: Os bydd y tymheredd yn gostwng, gall mwydod ddod yn swrth a gallant roi'r gorau i fwydo. Gallwch amddiffyn eich fferm mwydod rhag yr oerfel trwy inswleiddio'r bin gyda deunyddiau fel hen flancedi neu bolystyren. Gall gosod y bin mewn garej neu sied yn ystod misoedd oerach helpu hefyd.
Rhy Boeth: Gall gwres gormodol fod yn angheuol i fwydod. Mewn tywydd poeth, ceisiwch osod eich fferm mwydod mewn man oerach, cysgodol. Sicrhewch lif aer da o amgylch y bin a chadw'r deunydd gwely yn llaith i helpu i reoleiddio'r tymheredd.
Rheoli Aroglau
Ni ddylai fferm mwydod iach arogli'n ddrwg. Os byddwch chi’n sylwi ar arogleuon annymunol, mae fel arfer yn arwydd o anghydbwysedd.
Gorfwydo: Mae hwn yn achos cyffredin o arogleuon drwg. Os oes gormod o fwyd, gall bydru cyn i'r mwydod gael cyfle i'w brosesu. Ceisiwch leihau faint o fwyd a'i gladdu o dan y deunydd gwely er mwyn lleihau arogleuon.
Diffyg Ocsigen: Sicrhewch fod digon o awyriad yn eich abwydfa. Gall troi'r deunydd gwely yn ysgafn gyflwyno mwy o aer a lleihau arogl.
Math o Wastraff: Ceisiwch osgoi ychwanegu cig, llaeth, bwydydd olewog, neu ffrwythau sitrws, oherwydd gall y rhain greu arogleuon a denu plâu.
Rheoli Plâu
O bryd i'w gilydd, efallai y byddwch chi’n dod ar draws plâu fel pryfed ffrwythau neu forgrug yn eich fferm mwydod.
Pryfed Ffrwythau: Mae'r rhain yn cael eu denu i weddillion bwyd sy’n cael eu hamlygu. Er mwyn eu hatal, dylech gladdu bwyd o dan y deunydd gwely bob amser. Gallwch hefyd osod haen o bapur newydd llaith neu gardbord ar ben y deunydd gwely.
Morgrug: Os yw morgrug yn broblem, gallai olygu bod eich fferm mwydod yn rhy sych. Dylech gynyddu'r lleithder, ac ystyriwch osod coesau'r fferm mwydod mewn cynwysyddion dŵr i greu rhwystr.
Cofiwch, mae dod ar draws problemau mewn ffermio mwydod yn normal, yn enwedig pan fyddwch chi'n dechrau. Gydag amynedd ac ychydig o ddatrys problemau, byddwch yn gallu creu amgylchedd ffyniannus i'ch mwydod.
Adran 4: Cynaeafu a Defnyddio Castiau Mwydod
Sut i Gynaeafu Castiau Mwydod
Ar ôl ychydig fisoedd o fwydo a gofalu am eich mwydod, bydd gennych chi drysorfa o gastiau mwydod, yn barod i'w defnyddio. Mae cynaeafu ychydig yn debyg i helfa drysor fach. Dyma sut i wneud hynny:
Symud y Compost: Gwthiwch y compost gorffenedig yn ysgafn i un ochr i'r bin.
Deunydd Gwely Newydd: Ar yr ochr arall, rhowch ddeunydd gwely ffres i mewn a dechreuwch ychwanegu eich gweddillion bwyd yno.
Mwydod yn Mudo: Dros gwpl o wythnosau, bydd y mwydod yn symud i'r deunydd gwely newydd i gael bwyd. Mae hyn yn gadael y castiau heb fwydod yn bennaf.
Casglu’r Castiau: Nawr, gallwch chi gasglu’r castiau allan. Byddant yn edrych fel pridd cyfoethog, tywyll ac yn arogli yn ddaearol.
Os oes gennych chi fin mwydod aml-haen, mae hyd yn oed yn haws. Y cyfan sydd angen ei wneud yw cynaeafu'r hambwrdd gwaelod a'i gyfnewid i'r brig i ddechrau eto.
Manteision Castiau Mwydod ar gyfer Iechyd Pridd
Mae castiau mwydod fel llwch aur ar gyfer eich gardd. Dyma pam eu bod nhw mor wych:
Cyfoethog o ran Maetholion: Maen nhw’n llawn maetholion sy'n cael eu hamsugno'n hawdd gan blanhigion.
Gwella Strwythur Pridd: Maen nhwn helpu'r pridd i ddal mwy o ddŵr ac aer, sy'n wych ar gyfer gwreiddiau planhigion.
Hyrwyddo Twf Planhigion: Mae'r maetholion a'r ensymau mewn castiau yn annog twf planhigion iach.
Eco-Gyfeillgar: Mae'n ffordd 100% naturiol a chynaliadwy o wrteithio'ch gardd.
Mae ychwanegu castiau mwydod i'ch gwelyau neu botiau gardd yn syml — dim ond eu taenellu ar ben y pridd neu eu cymysgu wrth blannu. Bydd eich planhigion wrth eu boddau!
Defnyddio Castiau Mwydod yn yr Ardd
Nawr am y rhan hwyliog - defnyddio eich castiau mwydod! Gallwch eu defnyddio mewn sawl ffordd:
Gwrteithiad Uchaf: Chwistrellwch y castiau o amgylch gwaelod eich planhigion. Mae fel rhoi triniaeth arbennig iddyn nhw.
Cymysgu i’r Pridd: Wrth blannu planhigion newydd neu baratoi gwelyau gardd, cymysgwch y castiau i'r pridd.
Gwneud 'Te Mwydod': Cymysgwch rai castiau â dŵr a gadael iddo eistedd am ddiwrnod neu ddau. Defnyddiwch y 'te' hwn sy'n llawn maetholion i ddyfrio eich planhigion. Mae'n wrtaith tyner, naturiol.
Cofiwch, mae ychydig yn mynd yn bell. Nid oes angen llwythi o gastiau arnoch i weld y manteision. Gall hyd yn oed llond llaw bach wneud gwahaniaeth mawr i iechyd eich gardd.
Adran 5: Ymgysylltu â'r Gymuned
Cyfleoedd Addysgol mewn Ffermio Mwydod
Nid yw ffermio mwydod yn wych i'r ardd yn unig; mae'n offeryn dysgu gwych hefyd. Dyma sut y gall ddod â gwerth addysgol i'ch cymuned:
Gweithdai ac Arddangosiadau: Trefnu gweithdai ymarferol hwyliog lle gall pawb o blant i neiniau a theidiau ddysgu am ffermio mwydod. Mae'n ffordd wych o gael eich dwylo'n fudr ac annog meddyliau chwilfrydig!
Prosiectau Ysgol: Cydweithio gydag ysgolion lleol ar brosiectau gwyddoniaeth neu amgylcheddol. Mae plant wrth eu bodd â'r agwedd wingllyd ar ffermio mwydod, ac mae'n eu dysgu am gynaliadwyedd a bioleg mewn ffordd ymarferol.
Digwyddiadau Cymunedol: Rhowch sylw i’ch fferm mwydod mewn digwyddiadau cymunedol neu ffeiriau. Mae'n ffordd o gychwyn sgwrs ac yn ffordd o ledaenu'r gair am fanteision compostio a garddio cynaliadwy.
Mae ffermio mwydod yn ffordd unigryw o ennyn diddordeb pobl mewn sgwrs am leihau gwastraff a gwella iechyd pridd, gan ei wneud yn adnodd addysgol gwerthfawr i'r gymuned gyfan.
Trefnu Cyfranogiad a Chyfrifoldebau Cymunedol
Mae fferm mwydod gymunedol yn ymdrech tîm. Dyma sut i gael pawb i gymryd rhan:
Rhestr Gwirfoddolwyr: Creu rhestr ar gyfer gwirfoddolwyr i helpu gyda bwydo'r mwydod, cynaeafu'r compost, a chynnal a chadw cyffredinol. Mae'n ffordd wych o rannu cyfrifoldebau a chynnwys mwy o bobl.
Rhannu Gwybodaeth: Sefydlu hysbysfwrdd neu grŵp ar-lein lle gall pobl rannu awgrymiadau, gofyn cwestiynau, a chael y wybodaeth ddiweddaraf am gynnydd y fferm mwydod.
Dathlu Llwyddiant: Cael cyfarfod rheolaidd i ddathlu cerrig milltir, fel eich cynhaeaf cyntaf o gastiau mwydod. Mae'n ffordd o gydnabod ymdrech pawb a chadw'r brwdfrydedd yn uchel.
Mae cael pawb i gymryd rhan nid yn unig yn ysgafnhau'r llwyth gwaith ond hefyd yn cryfhau bondiau cymunedol ac yn meithrin ymdeimlad o gyflawniad a rennir.
Hyrwyddo Cynaliadwyedd Trwy Ffermio Mwydod
Mae eich fferm mwydod yn offeryn bach ond nerthol wrth hyrwyddo cynaliadwyedd yn eich cymuned. Dyma sut mae'n gwneud gwahaniaeth:
Lleihau Gwastraff: Drwy droi gweddillion cegin yn gompost, rydych chi'n lleihau faint o wastraff sy'n mynd i safleoedd tirlenwi.
Addysgu ar Leihau Gwastraff: Defnyddiwch y fferm mwydod fel enghraifft i addysgu'r gymuned am bwysigrwydd lleihau gwastraff a sut y gall pob person gyfrannu.
Ysbrydoli Newid: Gall eich fferm mwydod ysbrydoli eraill i ddechrau eu fferm mwydod eu hunain neu fabwysiadu arferion mwy cynaliadwy yn eu bywydau.
Mae effaith fferm mwydod gymunedol yn ymestyn y tu hwnt i'r ardd. Mae'n ymwneud â meithrin diwylliant o gyfrifoldeb amgylcheddol a byw yn gynaliadwy.
Adran 6: Cymhelliant ac Adnoddau ar gyfer Cychwyn Eich Fferm Mwydod
Canfod Eich Cymhelliant: Pam Cychwyn Fferm Mwydod?
Gall cychwyn ar eich taith ffermio mwydod fod yn un o'r profiadau mwyaf gwerth chweil, nid yn unig ar gyfer eich gardd, ond i’ch ymdeimlad o gyfraniad cymunedol ac amgylcheddol. Mae'n ymwneud â mwy na chompostio yn unig; mae'n ymwneud â chofleidio ffordd o fyw cynaliadwy ac ysbrydoli eraill i wneud yr un peth.
Dychmygwch droi eich gweddillion cegin yn fwyd sy'n llawn maetholion ar gyfer eich gardd, gan leihau gwastraff, a chyfrannu at amgylchedd iachach. Mae'n gam bach gydag effaith fawr. Hefyd, mae'n ffordd wych o ymgysylltu â chyd-selogion garddio, rhannu gwybodaeth, ac adeiladu cymuned gryfach, wyrddach.
Bob tro y byddwch chi’n gweld eich planhigion yn ffynnu gyda chymorth castiau mwydod, byddwch yn teimlo ymdeimlad o gyflawniad gan wybod mai canlyniad eich ymdrechion mewn ailgylchu a garddio cynaliadwy yw hyn. Gadewch i'r weledigaeth hon fod yn gymhelliant i ddechrau a chynnal eich fferm mwydod.
Ble i Fynd am Gymorth ac Ysbrydoliaeth
Os ydych chi'n chwilio am arweiniad neu ychydig o ysbrydoliaeth i ddechrau gyda ffermio mwydod, y rhyngrwyd yw’r lle i fynd. Dyma rai termau chwilio i'ch helpu i ddod o hyd i'r adnoddau rydych chi eu hangen:
“Hanfodion Ffermio Mwydod”: Ar gyfer canllawiau ac awgrymiadau i ddechreuwyr.
“Ffermio Mwydod Gardd Gymunedol”: I weld sut mae eraill wedi integreiddio ffermydd mwydod i'w gerddi cymunedol.
“Cyfarwyddiadau Bin Mwydod DIY”: Os oes gennych chi ddiddordeb mewn adeiladu eich fferm mwydod eich hun.
“Straeon Llwyddiant Compostio Mwydod”: Am straeon ysgogol a mewnwelediadau ymarferol.
“Rhywogaethau Mwydod ar gyfer Fermigompostio”: I ddysgu am y mwydod gorau ar gyfer eich cynllun.
“Datrys Problemau Fferm Mwydod”: Am gyngor ar faterion ac atebion cyffredin.
Gallwch hefyd ymuno â fforymau ar-lein neu grwpiau cyfryngau cymdeithasol sy'n ymroddedig i arddio a ffermio mwydod. Mae'r llwyfannau hyn yn wych ar gyfer gofyn cwestiynau, rhannu profiadau, a chysylltu ag unigolion o'r un anian sy'n frwdfrydig am arferion garddio cynaliadwy.
Casgliad
Wrth i ni ddod â'r canllaw hwn i ben, cofiwch fod dechrau fferm mwydod yn daith o ddarganfod, dysgu a chyfraniad i'ch gardd a'r amgylchedd. Mae'n gam syml sy'n siarad cyfrolau am eich ymrwymiad i gynaliadwyedd a'ch cymuned. Gyda thipyn o amynedd a gofal, bydd gennych chi fferm mwydod lewyrchus yn fuan, sy’n cyfoethogi eich gardd ac yn ysbrydoli'r rhai o'ch cwmpas. Felly, cymerwch y canllaw hwn, gadewch i'ch cymhelliant arwain y ffordd, ac ymgollwch ym myd rhyfeddol ffermio mwydod. Bydd eich gardd, eich cymuned, a'r blaned yn diolch i chi amdano!